صفحه 275

مسئله 1814- اگر انسان با كسى به اين قصد معامله كند كه درخت‌هاى او را تا مدّت معيّنى تربيت نمايد و آب دهد و به مقدارى كه قرار مى‏گذارند از آن بردارد، اين معامله را مساقات مى‏گويند.

مسئله 1815- معاملۀ مساقات در درخت‌هايى كه مثل بيد و چنار ميوه نمى‏دهد صحيح است و همچنين در مثل درخت حنا كه از برگ آن استفاده مى‏كنند يا درختى كه از گُل آن استفاده مى‏كنند، اشكال ندارد.

مسئله 1816- در معاملۀ مساقات لازم نيست صيغه بخوانند، بلكه اگر صاحب درخت به قصد مساقات آن را واگذار كند و كسى كه كار مى‏كند به همين قصد تحويل بگيرد، معامله صحيح است.

مسئله 1817- مالك و كسى كه تربيت درخت‌ها را به عهده مى‏گيرد، بايد رشيد باشند و كسى آنها را مجبور نكرده باشد و شرعاً بتوانند در مال خود تصرّف كنند.

مسئله 1818- مدّت مساقات بايد معلوم باشد و اگر اوّل و آخر آن را موقعى قرار دهند كه مثلاً درخت احتياج به آب دارد، معامله صحيح است.

مسئله 1819- بايد سهم هر كدام نصف يا ثلث حاصل و مانند اينها باشد و اگر قرار بگذارند كه مثلاً صد من از ميوه‏ها مال مالك و بقيّه مال كسى باشد كه كار مى‏كند، معامله صحيح است، گرچه احكام مساقات را ندارد.

مسئله 1820- بايد قرار معاملۀ مساقات را وقتى بگذارند كه درخت‌ها احتياج به كارى مانند آبيارى كه براى تربيت درخت لازم است داشته باشند و در هنگام چيدن ميوه و نگه‌دارى آنها، معامله به طور مساقات صحيح نيست.

مسئله 1821- معاملۀ مساقات در بوتۀ خربزه و خيار و مانند اينها، بلكه در هر حاصلى نظير گندم و جو نيز صحيح است.

مسئله 1822- درختى كه از آب باران يا رطوبت زمين استفاده مى‏كند و به آبيارى احتياج ندارد، اگر به كارهاى ديگرى مانند بيل زدن و كود دادن محتاج باشد، معاملۀ مساقات در آن صحيح‏ است، ولى چنانچه آن كارها در زياد شدن يا خوب شدن‏ ميوه و يا رشد بهتر درخت اثرى‏ نداشته باشد، معاملۀ مساقات صحيح نيست.

صفحه 276

مسئله 1823- دو نفرى كه مساقات كرده‏اند، بدون رضايت يكديگر نمى‏توانند معامله را به هم بزنند، و نيز اگر در ضمن خواندن صيغۀ مساقات شرط كنند كه هر دو يا يكى از آنان حقّ به هم زدن معامله را داشته باشند، مطابق قرارى كه گذاشته‏اند به هم زدن معامله اشكال ندارد، بلكه اگر در معامله شرطى كنند و عملى نشود، كسى كه به نفع او شرط كرده‏اند مى‏تواند معامله را به هم بزند.

مسئله 1824- اگر بعد از قرارداد مساقات، مالك يا كسى كه تربيت درخت‌ها به او واگذار شده بميرد، مساقات به هم نمى‏خورد و به وارث منتقل مى‏شود، ولى اگر كسى كه تربيت درخت‌ها به او واگذار شده بميرد و شرط كرده باشند كه خودش آنها را تربيت كند، مساقات به هم مى‏خورد و بايد سهم او را به ورثه‏اش بدهند و اگر حقوق ديگرى هم داشته، ورثۀ او ارث مى‏برند.

مسئله 1825- اگر زمينى را به ديگرى واگذار كند كه در آن درخت بكارد و آنچه عمل مى‏آيد مال هر دو باشد، معامله صحيح است، البته نه با عقد مساقات، بلكه يك عقد مستقلّى است كه بايد هر دو پاى‏بند به آن باشند.

مسئله 1826- دو نفرى كه مساقات كرده‏اند اگر بفهمند كه معاملۀ مساقات باطل است، پس اگر درخت‌ها مال صاحب زمين بوده، بعد از تربيت هم مال اوست و بايد مزد كسى كه آنها را تربيت كرده بدهد، و اگر مال كسى بوده كه آنها را تربيت كرده بعد از تربيت هم مال اوست و مى‏تواند آنها را بكند، ولى بايد گودال‌هايى را كه به‌واسطۀ كندن درخت‌ها پيدا شده پر كند و اجارۀ زمين را از روزى كه درخت‌ها را كاشته به صاحب زمين بدهد، ولى صاحب زمين نمى‏تواند او را مجبور نمايد كه درخته‌ا را بكند و فقط مى‏تواند اجارۀ زمين را بگيرد.

مسئله 1827- اگر مالك، درخت‌ها را به كسى بدهد كه آنها را آب دهد و تربيت كند و مبلغ ده هزار تومان- مثلاً- به او بدهد، يا استفادۀ درخت‌ها مال او باشد و او ده هزار تومان به مالك بدهد، معامله صحيح است، گرچه مساقات نيست.

مسئله 1828- درخت‌ها در دست كسى كه آنها را آبيارى و تربيت مى‏كند امانت است و اگر تلف شود ضامن نيست، ولى اگر در تربيت و آبيارى آنها كوتاهى كند و يا به شرايطى كه گفته شد عمل نكرده باشد، ضامن است.